07.01.2000
Emlak Menkul Değerler’in (EMD) iflasında yok olan 11 trilyonun ardında, İhlas’a ait Kristal Kola ile dönemin EMD yönetimi var . En kritik nöbet EMD’nin batışına, Enver Ören ile oğlu Mücahit Ören’e ait İhlas Holding’e bağlı Kristal Kola’nın yüzde 17’sinin halka arzı sırasındaki manipülasyon yol açtı. Dönemin EMD Genel Müdürü Erkovan ve yönetim kurulu üyeleri, Kristal Kola borsaya girerken Emlakbank Genel Müdürü Arı tarafından göreve getirildi.
Bir itiraf geliyor
SPK’nın suç duyurusu ile 28 kişi ve yedi aracı kurum hakkında soruşturma açıldı. Ama paraların kime gittiği meçhul. Yakında hikâyenin cezaevindeki bir tanığından bomba gibi itiraflar okuyacaksınız; hani ‘Erbakan’ın damadı’ diye tanıtılan kişinin.
Emlak Menkul Değerler’in (EMD) iflasında yok olan 11 trilyonun ardında, İhlas’a ait Kristal Kola ile dönemin EMD yönetimi var
En kritik nöbet
EMD’nin batışına, Enver Ören ile oğlu Mücahit Ören’e ait İhlas Holding’e bağlı Kristal Kola’nın yüzde 17’sinin halka arzı sırasındaki manipülasyon yol açtı. Dönemin EMD Genel Müdürü Erkovan ve yönetim kurulu üyeleri, Kristal Kola borsaya girerken Emlakbank Genel Müdürü Arı tarafından göreve getirildi.
Bir itiraf geliyor
SPK’nın suç duyurusu ile 28 kişi ve yedi aracı kurum hakkında soruşturma açıldı. Ama paraların kime gittiği meçhul. Yakında hikâyenin cezaevindeki bir tanığından bomba gibi itiraflar okuyacaksınız; hani ‘Erbakan’ın damadı’ diye tanıtılan kişinin.
Borsacı ile gazozcu aşkı
Emlak Menkul Değerler’in (EMD) batışına, İhlas Holding’e bağlı Kristal Kola ile EMD’nin o dönem yöneticilerinin karıştığı borsa spekülasyonu neden oldu. EMD’nin 11 trilyon zararını Emlak Bankası karşıladı. Manipülasyoncular 68 trilyon kazandı
Tuncay ÖZKAN
Emlak Bankası’nın bir yan kuruluşu olan Emlak Menkul Değerler A.Ş.’nin (EMD) batırılış öyküsü çok çarpıcı. EMD’nin 11 trilyon lira zarara uğratılmasına ve kapatılmasına yol açan olaylar zincirinde, borsada açan ‘gazoz ağacı’ tam 246 milyon dolar, yani 68.2 trilyon lira kazanıvermiştir.
Usulsüz krediler ve işlemler, manipülasyonlar, görevi ihmal, görevi suiistimal, emniyeti suiistimal, dolandırıcılık suçları, hapis cezaları ve mahpushane mektupları ile süslü bu yolsuzluk dosyası içinde yok yok.
İlişkinin adlarını koyalım:
EMD üst düzey yöneticilerinden Mesut Erkovan, Cumhur Ergün, Nejat Erdinç, Ömer Faruk Öcal, İsmail Cengiz Yalvaç, Esat Erçelik, İbrahim Mendilcioğlu, Yıldırım Acar, A. Beyhan Özbay, Mustafa Davran ile manipülasyon piyonları Yasef Mitrani, Murat Sarıtaş, Nevzat Yıldırım, Abdullah Kavukçu, Abdurrahman Yıldırım.
Üç önemli safha
SPK 1999 başında, 10 Eylül 1998 ve 1 Ekim 1998 arasında, Kristal Kola’nın hisseleri üzerinde yapılan manipülatif işlemler sebebiyle EMD A.Ş.’nin yönetim kurulu, genel müdür ve bazı müşterileri ile bunlarla birlikte hareket edenler hakkında Cumhuriyet Savcılığı’na suç duyurusunda bulunur.
EMD’nin üst yöneticilerinin, Enver Ören ve Mücahit Ören’in sahip olduğu İhlas Holding’in yan kuruluşu Kristal Kola ile yaptıklarını iç içe girmiş üç safhada incelemek mümkün.
İlki 5 Ocak-21 Mart 1998 arasındaki dönem. SPK bu dönemde Kristal Kola hisse senetlerinde manipülasyon yaptıklarını saptadığı ve aralarında Abdurrahman Yıldırım ile Aydın Yıldırım’ın da bulunduğu 28 kişi ve 7 aracı kurum hakkında suç duyurusunda bulunuyor.
İkinci safha, 18 Şubat-9 Eylül 98 arası. Manipülasyonun başlarında; EMD Yönetim Kurulu Başkanlığı’na ‘Kristal Kola sever’ Mesut Erkovan atanır. Erkovan ve yeni atanan Yönetim Kurulu üyeleri göreve gelir gelmez, 18.02.98 tarih ve 5/7 sayılı kararla kendilerini tek yetkili ilan eder. O zamana dek iki birinci derecede yönetim kurulu üyesinin imzasıyla yapılması gerekenler tek imzaya bırakılır. Şirket veya müşteriler nam ve hesabına kredi alınmasına ilişkin yetkiyi tek imzaya dönüştürerek genel müdüre devrederler ve görevlendirmeyi yaparlar. Oysa Türk Ticaret Kanunu’na, SPK mevzuatına ve EMD’nin ana sözleşmesine göre anonim şirketlerin düzenledikleri evraklar temsile yetkili olanlardan ikisinin imzasını taşımak zorundadır. 18.02.1998 tarih ve 5/8 sayılı kararla da EMD’nin kendi portföyü için hisse senedi alım-satım işlemlerini yürütmek üzere Genel Müdür Cumhur Ergün, koordinatör Nejat Erdinç ve müfettiş Ömer Faruk Öcal’a eşi benzeri görülmemiş yetkiler verilir. Yönetim kurulunun şirketi temsil yetkileri, sonradan soyadını Uysal olarak değiştiren Ergün’de toplanır. Ergün’ün soyadını niye değiştirdiğini yazının sonunda anlayacaksınız.
Eylül 1998 başlarında aynı yetkilerin bir kısmı yeni Genel Müdür Mustafa Davran’a da verilerek suçun devamına göz yumulur. Hem EMD’nin Yönetim Kurulu üyelerinin, hem genel müdürlerinin atamalarının gerisinde Emlak Bank Genel Müdürü Erdin Arı var. Neticede EMD 11 trilyonun üzerinde zarara uğratılmış ve batmıştır.
SPK uyanır ama…
Atı alan Üsküdar’ı geçtikten sonra SPK sorulara ve suç duyurularına başlıyor; müfettişler, görüntüyü kurtarmak üzere, göreve geliyor. Basında, küçük tasarruf sahipleri için Kristal kola hisselerini cazip kılmak amacıyla, dünyaca ünlü kola firmalarının formüllerini bulduğu gibi düzmece haberler çıkar.
Üçüncü safha, olaya SPK’nın daha sıkı müdahale etmeye başladığı 9 Eylül 1998-1 Ekim 1998 arasıdır. Aralarında Nevzat ve Abdurrahman Yıldırım’ın da bulunduğu belli bazı müşterilere, yeterli teminatları olmadığı halde, çok yüksek miktarlarda (örneğin 9.9.1999’da açılan kredilerden bakiye borç 6.1 trilyon) usulsüz kredi açılarak hisse senetleri almaları sağlanmıştır. Bunların önemli kısmı Kristal Kola hisseleridir.
EMD’nin kredi alma ve kullandırma yetkisi yok. Bu işlemlere taraf olanların fiilleri dolandırıcılık, görevi ihmal, görevi ve emniyeti suiistimal çerçevesinde soruşturulmalıdır.
Yasalara çalım
Mevzuata göre bir aracı kurumun açacağı toplam kredi miktarı; özkaynaklarının yüzde 50’sini geçemez. EMD’nin özkaynakları 791 milyar TL olup, açabileceği maksimum kredi miktarı 396 milyardır. Oysa EMD, Emlak Bankasından, Takasbank’tan ve para piyasasından nakdi ve gayrinakdi kredi kullanarak müşterilerine limit ve teminat aşımı olarak 8.6 trilyon kullandırmıştır. EMD’nin kullandığı kredile-
rin büyük bir kısmı, örneğin 4.8 trilyon liralık nakit kredi Emlak Bank Esentepe Şubesinden verilmiştir. Yani manipülatif işlemlerin ve usulsüz kredi kullanımının en büyük sponsoru Emlak Bankasıdır.
Sadece Abdurrahman Yıldırım, Nevzat Yıldırım, Abdullah Kavukçu ve polis memuru Murat Sarıtaş’a, EMD’nin verdiği usulsüz kredi miktarı 6.1 trilyon. Keza, bir aracı kurumun kredili menkul kıymet, açığa satış ve
ödünç menkul kıymet alım satım işlemlerinin toplam tutarı özsermayesinin iki katını aşamaz. Sadece 3.8.98-31.8.1998 arasındaki riskli işlemler EMD’nin öz sermayenin 11.6 katıdır. EMD bu dönemde düzenlemek zorunda olduğu formları düzenlememiş, yapması gereken takibatları yapmamış, bildirmek zorunda olduğu hususları SPK’ya süresinde bildirmemiştir. EMD, usulsüz işlemleri gizlemek için, kendi portföyü hesabına yaptığı hisse senedi alım ve satımlarından da önemli zararlar etmiştir.
Durum 4 Eylül 1998’de SPK tarafından yazılı olarak eleştirilip izahat istenir. Yönetim Kurulu Başkanı Erkovan ve Acar’ın cevabi yazısında, ‘kredi ile hisse alım işlemlerinin durdurulduğu, teminatları yetmeyen müşterilerden teminatlarını tamamlamalarının istendiği; EMD’nin kendi portföyü hesabına hisse senedi alım-satım işlemlerinin durdurulduğu, borçlu müşterilerden ilave teminat istenildiği ve iki borçlu müşteri ile mutabakata varıldığı’ yer alır. Yazının ardından yaşanan şudur:
Borsa düşerken
Yüksek miktarlarda borçlu olan belli bazı müşteriler EMD ile uzlaşarak, ellerindeki Kristal Kola ve EGIYM dışındaki hisse senetlerini satıp daha fazla Kristal ve EGIYM hissesi almışlardır. Yüklü alımlar sebebiyle, borsanın tepetaklak düştüğü bir dönemde, bu iki hisse senedi değeri bariz biçimde yükselir.
Yani batık-manipülasyoncu borçlular, borçlarını kapatmadığı gibi, daha fazla kredi kullanarak daha çok Kristal Kola hissesi alır. (bunların kredi borç bakiyeleri 1.10.98’de 7.5 trilyona yükselir) Öyle ki; Nevzat Yıldırım’ın 30.09.98 ve 1.10.98’de aldığı 1 trilyonluk Kristal Kola hisselerinin bedeli bile kendisinden tahsil edilmemiş. Üstelik en büyük borçlu olan Yıldırım ailesinin kilit isimi Abdurrahman Yıldırım hakkında Ağustos 1998’de manipülasyon gerekçesi ile SPK, Savcılığa suç duyurusunda bulunmuştur. Konuyla ilgili bilgilerin haftalık bültenlerle duyurulmasına rağmen, EMD yönetimi Abdurrahman Yıldırım’ın istediği gibi at koşturmasına hem seyirci hem destek olur. Üstelik, bu belli bazı batık manipülasyoncu müşterilerin birbirinin kredilerine kefil olmalarına da rıza göstermişlerdir. Yani işler organizedir.
Kendileri de alır
EMD Yönetim Kurulu üyesi Yıldırım Acar, bazı üyeler ve yetkililer de şahsi portföylerinde Kristal Kola hisselerinin düşük değerli olduğu dönemlerde yani manipülasyonların hemen başında, yüklü miktarlarda Kristal Kola hissesi toplamışlardır. Erkovan’ın eşinin ortak olduğu Hedef Menkul Değerler AŞ’nin başta Kristal Kola olmak üzere, adı geçen hisseler ve kişiler karşısındaki işlem durumu hiç araştırılmamıştır. Kristal Kola hisselerinin aşırı değerlenmesi kadar, satıcıları, yani kimlerden toplandığı da önemli. Çünkü; madalyonun diğer yüzünde bu hisseleri satanlar var. Satıcılar, olayın göz önündeki kahramanları sayesinde kısa zamanda aşırı kâr elde eder. Alımların ve EMD’nin zararı olan meblağın, transferlerinin diğer ucunda kimler vardır? Niçin özellikle Kristal Kola hisse senetleri? Bu sorular hiç araştırılmamıştır.
Yağmalanan paranın ödemesini EMD üstlenmiş ve batmıştır: Yapay olarak fiyatları yükselen Kristal Kola hisseleri, dünya sermaye piyasalarındaki global kriz ve İMKB’nin yaşadığı kriz ortamı yönetim kurulunca bilinmesine rağmen, aşırı değerlenmiş yani manipüle edilmiş fiyatlarla teminat olarak kabul edilmiştir. Alınan toplam teminatların tamamına yakın kısmı Kristal Kola hisselerinden oluşmaktadır. Teminat değeri yok denilecek kadar az olan riski çok yüksek tenimat alınmıştır.
Atlanan kurallar
SPK mevzuatında dikkate alınması gereken ve ‘yoğunlaşma riski’ denilen bir risk vardır: Kristal Kola’nın toplam hisselerinin yüzde 17’si (toplam 408.000 lot) halka arz edilmiş olup, borsada işlem görmektedir. EMD ve Emlak Bankası tarafından teminata kabul edilen miktar 258.252 lottur ve borsada işlem gören Kristal Kola hisse senetlerinin yüzde 63.2’sidir. Kristal Kola’nın toplam hisselerinin ise, yüzde 10.7’sidir. Teminat olarak kabul edilen hisselerin aşırı değerlenmiş en son birim fiyatı ise, 28.500 liradır. Buna göre Kristal Kola’nın yüzde 10.7’lik hisselerinin toplam değeri; 7.3 trilyon lira etmektedir. Basit bir orantıyla, söz konusu dönemde Kristal Kola’nın aşırı değerlenmiş hisse fiyatları üzerinden toplam değeri 68.2 trilyon lira (246 milyon ABD Doları) etmektedir.
EMD Yönetim Kurulu Üyeleri Kristal Kola’nın yüzde 10.7’lik hissesini kendi nam ve hesaplarına 7.3 trilyon liraya alırlar mıydı? Bugünkü borsa fiyatları üzerinden bu hisselerin toplam değeri ise 4 trilyon civarında. Yani alınan teminatın yarıya yakın kısmı buharlaştı. Ancak borcunu ödeyemeyecek durumda olan piyonlar sebebiyle, borçların teminatı olan aşırı değerlenmiş gazozcu hisseleri, yüksek değerleri üzerinden EMD’nin olmuş, hisseler elde patlamıştır. Batan, başta Emlak Bankası olmak üzere, EMD’ye kredi verenlerin paralarıdır.
EMD’ye kredi verenlerin paraları ise, mevduat ilişkisi ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu sebebiyle küçük tasarruf sahipleri ve devlet kesesidir.
Yetkililere soru
Bir tarafta İhlas Holding ile Emlak Bankası’nın bazı yetkilileri bulunuyor. Kristal Kola ile Emlak Menkul Değerler bir araya getirilmeye karar veriliyor. Kristal Kola’nın yüzde 17 hissesi halka sunuluyor. Bu sırada EMD’nin yönetim kurulu üyelerinin ve genel müdürünün yerine yeni atamalar yapılır. Yeni yönetim ‘Kristal Kola’ der de başka şey demez. Sonuçta EMD batar. Paralar kimin cebinde dersiniz? Yetkililer merak etmiyor mu?Yakında bu ilginç hikâyenin cezaevindeki bir tanığının bomba gibi itiraflarını okuyacaksınız. Kimin mi? Hani Erbakan’ın damadı diye tutturulan bir ‘çeteci’ var ya, onun.
‘Gazozsever Erkovan’
Emlak Menkul Değerler’in eski Yönetim Kurulu Başkanı Mesut Erkovan, hem kamuda, hem özel sektörde çalışmış. Cezaevinden gönderdiği mektuplarda, “Benim tüm olanlarla ilgim ve bilgim yok, olanlar görev ve yetki sınırlarımın dışında” diyecek kadar ‘kurt’ bir bürokrat. Batık ve manipülasyoncu kişilere açılan teminat ve limit aşımlı usulsüz kredilerin bankalardan alınmasına, kredi olarak kullandırılmasının, kredi sözleşmelerine imza atmasının o kredilerin açılması için yetki ve olur vermek anlamına geldiğini bilecek kadar kurt bir bürokrat. Çünkü burada önemli olan usulsüz kredinin açılması; usulsüz işlemlerin usulsüz açılan kredi ile yapılması ise ayrı bir suç. İmzaladığı Kredili Menkul Kıymet İşlemleri Çerçeve Sözleşmesi’ni okumuş olması dahi, Erkovan ve diğerlerinin bunları bilmesi için yeterlidir. Özsermayesi 1 trilyon bile olmayan EMD’ye trilyonlarca lira tutarında açık kredi verilmesi, bu kredinin alınması ve belli bazı batık-manipülasyoncu sözde müşterilere kullandırılması, paraların Kristal Kola’ya yatırılması ve olan biteni seyretmesi için insanın ya bu işi bilmemesi ya da Kristal Kola sever olması gerekir.